QUY TRÌNH SẢN XUẤT ĐÔNG TRÙNG HẠ THẢO CỦA TOÀN TÂM TẠI VIỆT NAM
1. Quá trình hình thành Đông Trùng Hạ Thảo tự nhiên
Đông Trùng Hạ Thảo được tìm thấy lần đầu tiên vào thế kỉ 15 tại những cao nguyên có độ cao từ 4000 – 6000 mét so với mực nước biển và từ đó đến nay, đây luôn được đánh giá là loại thảo dược vô cùng quý hiếm không chỉ bởi giá trị kinh tế mà còn bởi hàng loạt công dụng quý của nó đem đến cho sức khỏe.
Tên gọi Đông Trùng Hạ Thảo xuất phát từ quá trình sinh trưởng, phát triển vô cùng độc đáo của nó, vào mùa đông Đông Trùng Hạ Thảo mang hình dáng của loài sâu bướm (trùng) và khi hè đến, nó lại mang hình dáng của nấm (thực vật hay thảo). Và đúng như tên gọi, khi quan sát sẽ thấy loại thảo dược này được chia thành 2 phần rõ rệt là “đông trùng” – phần con, và “hạ thảo” – phần nấm.
Đông trùng là con gì?
Trong tự nhiên, Đông Trùng Hạ Thảo phát triển qua 4 giai đoạn chính:
Giai đoạn 1: Loài bướm Thitarodes đẻ trứng và nở ra ấu trùng
Tại những cao nguyên có độ cao trên 4500 mét của Trung Quốc như Tây Tạng là điều kiện lý tưởng để Đông Trùng Hạ Thảo sinh trưởng, phát triển. Đây là nơi có khí hậu vô cùng khắc nghiệt khi sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm có thể lên đến hàng chục độ C
Nhưng bù lại, những cao nguyên này có nguồn nước ngầm tinh khiết, nhiều sương mù bao phủ giúp cung cấp độ ẩm tuyệt vời cho Đông Trùng Hạ Thảo phát triển tối ưu ngay từ khi còn là những ấu trùng nằm trong lòng đất.
Tại đây, loài bướm thuộc chi Thitarodes bắt đầu mùa sinh sản vào mùa thu, đẻ trứng trong đất và nở ra các ấu trùng sâu non.
Giai đoạn 2: Ấu trùng sâu non phát triển
Nhờ những điều kiện về đất đai, nhiệt độ, độ ẩm cộng với nguồn dinh dưỡng dồi dào có trong đất đã giúp ấu trùng sâu non nở ra, sinh trưởng và phát triển thuận lợi.
Giai đoạn 3: Bào tử nấm xâm nhập ấu trùng
Trong quá trình sinh trưởng dưới lòng đất, ấu trùng sâu non vô tình ăn phải hoặc bị bào tử nấm Ophiocordyceps sinensis thuộc họ nấm túi, là loài nấm ký sinh trên côn trùng, gây bệnh và hút chất dinh dưỡng từ côn trùng để hình thành, sinh trưởng. Nhờ vào dòng nước mà các bào tử nấm này thấm vào lòng đất và gặp ấu trùng sâu non.
Giai đoạn 4: Đông Trùng Hạ Thảo hoàn thiện
Ấu trùng sâu non sau khi bị bào tử nấm xâm nhập sẽ bị hút hết chất dinh dưỡng và chết đi. Khi hè đến khoảng cuối tháng 4 đầu tháng 5 là lúc thời tiết ấm áp với độ ẩm cao, nhiều mưa chính là thời điểm lý tưởng để những bào tử nấm vươn lên khỏi mặt đất và phát triển, sinh trưởng chuẩn bị cho một mùa sinh sản mới.
Vậy nên thời điểm từ tháng 5 đến tháng 7 là thời điểm phù hợp nhất để thu hoạch Đông Trùng Hạ Thảo và cho chất lượng tốt nhất.
Từ quá trình hình thành và phát triển của Đông Trùng Hạ Thảo có thể thấy rằng, đây không phải là con gì cả mà đây chính là 1 dạng nấm dược liệu và thành phần dinh dưỡng của nó nằm tập trung ở phần nấm mọc ra từ đầu con sâu, vì phần thân của sâu đã bị nấm hút chất dinh dưỡng trong quá trình sinh trưởng.
Mặc dù được tìm thấy, sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền của Tây Tạng nói riêng và Trung Quốc nói chung từ lâu nhưng mãi cho tới năm 1957, thông qua nhà nghiên cứu Wu Yi Lou với cuốn sách có tựa đề: “New Complication of Material Mecica”, y học thế giới mới biết đến loại nấm dược liệu vô cùng quý hiếm này cũng như bắt đầu nghiên cứu sâu hơn về nó.
Theo đó, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng Đông Trùng Hạ Thảo chứa tới 17 acid amin khác nhau, cùng với đó là hàm lượng dồi dào các nguyên tố vi lượng (Si, K, Na…), 28 acids béo bão hòa và không bão hòa, các loại vitamin như B1, B2, B12, E, K, … và các chất vô cơ và hữu cơ như K, Na, Ca, Mg, Fe, Cu, Mn, Selen (Se)…,cordycepin , adenosine, selen, D-mannitol…
Quý hiếm bởi hàng loạt công dụng tuyệt vời
Nhờ những dưỡng chất cần thiết trên đã mang đến cho Đông Trùng Hạ Thảo hàng loạt công dụng quý cho sức khỏe như:
– Tăng cường miễn dịch, sức đề kháng cho cơ thể
– Bồi bổ cơ thể
– Hỗ trợ điều trị và ngăn ngừa quá trình hình thành ung thư, khối u
– Làm chậm và ngăn ngừa quá trình lão hóa
– Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, bệnh thận.
– Giúp phổi hoạt động tốt, tăng cường sức khỏe hệ hô hấp
– Bổ thận tráng dương, tăng cường sức khỏe gan, thận
– Chống lão hóa, làm đẹp da
– Tốt cho người bị gan nhiễm mỡ, mỡ máu cao
– Tăng cường sức khỏe sinh lý nam và nữ
Chính bởi sở hữu nhiều công dụng tuyệt vời nên Đông Trùng Hạ Thảo được đánh giá là “vua” của thảo dược hay “tiên dược” chốn nhân gian, được người người ưa chuộng, săn lùng.
2. Quy trình sản xuất Đông Trùng Hạ Thảo chuẩn tại Việt Nam
Ngay từ thế kỷ 17, Đông Trùng Hạ Thảo đã được xem là “thần dược” của nền y học cổ truyền. Nhưng vì sự quý hiếm và đắt đỏ mà từ xa xưa, chỉ có vua chúa, quý tộc, thương nhân giàu có mới có “đủ đặc quyền” để sử dụng Đông Trùng Hạ Thảo, còn tầng lớp thường dân ít hầu như không có cơ hội.
Cho đến ngày nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ hiện đại, nhiều quốc gia đã nuôi cấy thành công Đông Trùng Hạ Thảo với hàm lượng dưỡng chất chẳng kém cạnh Đông Trùng Hạ Thảo tự nhiên, đặc biệt là có mức giá “dễ thở” hơn rất nhiều giúp bất kì ai cũng có thể tiếp cận để hưởng lợi từ loại thảo dược quý hiếm này.
Việt Nam là một trong những quốc gia đã nuôi cấy thành công Đông Trùng Hạ Thảo trong phòng thí nghiệm, đạt được chất lượng Đông Trùng Hạ Thảo thành phẩm cao, chất lượng cao. Để đạt được điều đó, các nhà nghiên cứu phải luôn tuân thủ các điều kiện về nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng.
Trong đó, yếu tố cần chú trọng đầu tiên là nguồn giống chất lượng và công thức nuôi trồng tối ưu nhất.
Trên thực tế, Cordyceps sinensix và Cordyceps minitaris là hai loại Đông Trùng Hạ Thảo có giá trị và giàu dinh dưỡng nhất. Nhưng nấm cam sâu bướm Cordyceps militaris đã được chứng minh là có thể dễ dàng nuôi trồng trong môi trường nhân tạo và đặc biệt chứa hàm lượng hoạt chất cao hơn cả sinensis, vậy nên Cordyceps militaris thường được nuôi trồng nhân tạo nhiều hơn.
Để nuôi cấy Đông Trùng Hạ Thảo, cần đảm bảo chất lượng của từng công đoạn:
Chuẩn bị phòng nuôi
Phòng nuôi cấy chính là yếu tố quan trọng và cần đặt lên hàng đầu quyết định sự thành công của thành phẩm Đông Trùng Hạ Thảo có chất lượng hay không. Bởi Tây Tạng là nơi có khí hậu khắc nghiệt nhưng cũng là nơi có điều kiện tự nhiên lý tưởng nhất cho Đông Trùng Hạ Thảo nên phòng nuôi cần đảm bảo các điều kiện về ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm… thích hợp để Đông Trùng Hạ Thảo phát triển tối ưu. Cụ thể:
– Phòng nuôi cần sạch sẽ tuyệt đối, vô khuẩn và tiệt trùng thường xuyên để tránh mầm bệnh.
– Hệ thống đèn chiếu sáng cần điều chỉnh để đảm bảo giống như ánh sáng tự nhiên.
– Hệ thống máy lạnh giữ nhiệt độ ổn định trong khoảng 18 – 20 độ C giống nhiệt độ tại các cao nguyên
– Hệ thống phun sương, cấp ẩm cần giữ độ ẩm từ 70 – 85%.
– Hệ thống giàn và kệ để đặt các lọ nuôi cũng cần sắp xếp khoa học hợp lý để bất kì một cây Đông Trùng Hạ Thảo cũng có nhiệt độ, độ ẩm tương đồng.
Nguyên liệu để nuôi trồng Đông Trùng Hạ Thảo
Nguyên liệu để nuôi trồng Đông Trùng Hạ Thảo được chia làm 2 phần, nguyên liệu tự nhiên và nguyên liệu hóa chất. Theo đó, nguyên liệu tự nhiên gồm: Nước dừa, gạo lứt, nhộng tằm, khoai tây, cao nấm men… tùy từng đơn vị mà sẽ có nguyên liệu khác nhau.
Nguyên liệu hóa chất cần: Glucose, MgSO4, KH2PO4, K2HPO4, Peptone, Agar…
Các dụng cụ cần thiết
Hộp nhựa, bình thủy tinh hợp lý, đĩa petri, nồi hấp khử trùng, tủ an toàn, Pipet, đầu típ, bình tam giác, cốc đong, .. Máy lắc và cân phân tích
Sau khi đã chuyển bị xong từ nhà xưởng, nguyên liệu, vật dụng để nuôi trồng đông trùng hạ thảo thì sẽ chuyển sang giai đoạn tiến hành nuôi trồng.
Tiến hành nuôi trồng Đông Trùng Hạ Thảo
Tiến hành nuôi trồng Đông Trùng Hạ Thảo
Quy trình nuôi trồng có 5 giai đoạn như sau Cấy giống, nuôi sợi, tạo quả thể, nuôi quả thể và thu hoạch.
Giai đoạn cấy giống
Giống nấm được cấy trong các bình cơ chất trong tủ cấy vô trùng.
Giai đoạn bắt đầu nuôi sợi
Cấy giống vào các lọ cơ chất sau đó tiến hành chuyển vào phòng sợi tối điều chỉnh nhiệt độ thích hợp từ 17-20 độ C, đồng thời điều chỉnh độ ẩm từ 75 – 80% trong 10 ngày. Muốn chuyển đến giai đoạn tạo ra quả thể thì phải chờ đến khi nào sợi nấm lan rộng ra toàn bộ bề mặt và ăn kín môi trường sinh khối
Giai đoạn tạo ra quả thể
Những lọ cơ chất sẽ được cho vào bên trong để nuôi ở phòng chiếu sáng. Điều kiện đảm bảo chiếu sáng 12 giờ/ngày, cường độ 1000 Lux, nhiệt độ thích hợp từ 18 – 20 độ C và độ ẩm điều chỉnh từ 75-80%.
Trong vòng 1 ngày mở cửa hai lần vào sáng sớm và chiều tối mỗi lần tối đa là 30 phút để không khí được lưu thông. 15 ngày sau những ngọn nấm nhỏ li ti được mọc lên bề mặt môi trường sinh khối, sau đó chuyển sang giai đoạn tiếp theo.
Giai đoạn nuôi quả thể
Các lọ cơ chất với chế độ chiếu sáng 12 giờ/ngày và sẽ giảm độ chiếu sáng xuống chỉ còn 700 Lux, độ ẩm khi đó phái tăng lên 80 – 85% rồi sau đó giữ nguyên nhiệt độ.
Vẫn tiến hành mở cửa phòng 2 trong một ngày và theo dõi thường xuyên để bỏ các lọ có dấu hiệu bị mốc, giảm thiểu nguy cơ lây sang các lọ khác. Trong vòng 2 tháng thì chúng ta trông thấy ngọn nấm mọc dài ra và lúc này bào tử nấm sẽ xuất hiện.
Giai đoạn thu hoạch
Khi ngọn nấm chuyển sang màu vàng đậm hơn phần thân nấm, thì khi đó bào tử nấm sẽ xuất hiện, sau đó tiến hành công việc thu hoạch nấm. Đông Trùng Hạ Thảo sinh khối đạt đủ 75 ngày tuổi, sợi đạt chiều cao từ 13cm trở lên, trọng lượng từ 100 – 150g và chưa bung bào tử, màu vàng sậm đồng đều.S
Mở bình rồi sau đó dùng kéo cong cắt ngọn nấm. Lưu ý cắt phải xuống sát mặt cơ chất và dùng panh kẹp lấy từng cụm nấm ra.
Giai đoạn thu hoạch
- Sấy khô
Đông Trùng Hạ Thảo đạt tiêu chuẩn sẽ được sấy khô, hiện có thể sấy bằng 2 phương pháp sấy nhiệt và sấy thăng hoa. Tuy nhiên, sấy thăng hoa là công nghệ sấy hiện đại giúp giữ lại những dưỡng chất quý của Đông Trùng Hạ Thảo mà không lo bị nhiệt độ làm ảnh hưởng. Sau đó đóng gói và đưa ra thị trường.
Lưu ý khi nuôi trồng Đông Trùng Hạ Thảo
– Phòng cấy giống và phòng nuôi đảm bảo vô trùng, thật sạch sẽ
– Nguyên liệu chọn làm giá thể đảm bảo chất lượng, không bị mốc,
– Giá thể được hấp khử trùng sau đó cấy giống vào giá thể trong môi trường vô trùng.
– Quả thể nấm được ủ trong phòng tối khoảng 1 tuần. Khi sợi nấm mọc kín bề mặt giá thể thì được đưa ra phòng nuôi chiếu sáng.
– Hệ thống chiếu sáng, điều hòa, máy phun sương tạo độ ẩm được kiểm soát chặt chẽ.
Riêng đối với sản phẩm Đông Trùng Hạ Thảo Toàn Tâm nuôi cấy chọn sấy khô bằng phương pháp sấy thăng hoa. Bởi sấy nhiệt truyền thống thì nhiệt độ có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng cũng như giảm cordycepin (chỉ tiêu quan trọng nhất đánh giá sự quý hiếm của Đông Trùng Hạ Thảo) từ đó làm giảm chất lượng của sản phẩm
Đông Trùng Hạ Thảo sấy khô với quả thể được nuôi dưỡng 100% từ nguyên liệu hữu cơ : hạt gao. nứt nảy mầm , bột trứng, bột sữa nguyên kem, tảo, chiết cao đậu tương…. Đặc biệt, nước sử dụng để cung cấp cho quá trình nuôi dưỡng hoàn toàn là nước khoáng đóng chai tinh khiết, do đó cho thành phẩm là những con Đông Trùng Hạ Thảo chuẩn kích thước to tròn và đảm bảo an toàn cũng như cung cấp dinh dưỡng trọn vẹn cho người dùng.
Thêm vào đó, sản phẩm được sấy khô công nghệ sấy thăng hoa đạt chuẩn ISO 22000 làm khô sản phẩm bằng cách được cấp đông nguyên liệu trong điều kiện chân không. Ở điều kiện này, khi gia nhiệt thì nước sẽ thăng hoa trực tiếp từ dạng rắn (băng) sang dạng khí.
Chính yếu tố này đã giúp sản phẩm sau khi tách ẩm vẫn giữ được nguyên hình dạng, màu sắc, mùi vị và dưỡng chất, dễ dàng “ghi điểm” mạnh mẽ với người dùng.
